Mặt đường khát vọng là một tập thơ được đánh giá là trường ca làm nên tên tuổi của Nguyễn Khoa Điềm. Tác phẩm này được viết và hoàn thành vào năm 1971 ở chiến khu Bình Trị Thiên và được in lần đầu vào năm 1974. Bởi ra đời trong hoàn cảnh ấy nên nó có vai trò giúp thế hệ thanh niên Việt Nam ý thức hơn với vận mệnh đất nước. Hãy cùng tìm hiểu những bài thơ đầu tiên trong trường ca Mặt đường khát vọng bạn nhé!

Giặc Mỹ

Khi tên lính Pháp cuối cùng đi đến trước dòng sông Vươn qua thành cầu soi mặt mình dưới nước Nó bỗng nhổ nước bọt vào nơi nó vừa ngắm được Khuôn mặt chủ nghĩa thực dân cũ tan rồi trên sông nước quê ta Tên lính Pháp quay đi Tên lính Mỹ vào ngay…Tên lính Mỹ ấy Là Giếch, là Giôn, là Tôm là Uých Tóc vàng, tóc nâu, da màu hay da trắng Nó ở Uýt-xcôn-xin, Mát-xa-xu-xít hay Flô-ri-đa Nó ăn khẩu phần C hay khẩu phần A Nó gọi Vi-xy thay cho người Việt Nam hay Hin-tơn thay cho Hà Nội Nó giết người, quăng bom, hít hê-rô-in, rửa tội Nó có bà biểu tình trong chiến dịch mùa thu Những điều ấy không phải nhiều dấu hỏi Khi lịch sử trao ta quyển lên tiếng nói Thì lịch sử cũng không quên soi tỏ mỗi con người…Phút này đây, ta gọi nó cho người?Là tờ giấy! Vâng! chỉ là tờ giấy Một tờ giấy trong bảy nghìn tờ máu vấy Một chữ đen trong hai triệu rưỡi chữ mù đen Ngũ giác đài ghi tên nó trong đêm Lịch sử nó đen bầm vì tội ác Rồi giấu kín. Rồi phết sơn loè loẹt Nó bước ra với kèn súng dàn chào Nó đốt nhà ư? – Tổng thống sẽ khen rao Nó hãm hiếp ư? – Có Xpen-man làm dấuNó giết người ư? – Có tượng thần tự do chùi máu Nó khai quang ư? – Có Xten-bếch véo von Nó là đứa con cưng của bọn lái súng, buôn vàng Những lý thuyết hận thù, những tín điều thuốc độc Nó, chính là chữ cái, chữ con, trang nhỏ, trang to, trong “Hồ sơ bí mật” Bẩn thỉu trần truồng trước nhân loại hôm nay…Không ở đâu bằng đất nước Việt Nam này Nơi nhân loại thêm một lần nhìn thấy Những tội ác con người đã đi qua bỗng hồi sinh trở lại Như những tầng diếp thạch vỡ ùa ra múa vuốt liếm môi Rồi những Khan Tác-ta bỗng bước ra từ bão cát Rồi những cuộc Thập tự chinh với đầu người trên mũi mác Rùng rùng đi tàn phá nước non nàyNhững bạo chúa tự hào lối đánh bánh xe quay? Giờ đã có trực thăng treo người vào không khí Xưa giết người bằng voi, bằng dao, bằng rìu, cũ kỹ! Nay giết người bằng hóa chất, điện tử, phô-tông Xưa quan lại đánh ta bằng đầu gậy bịt đông Nay chúng ta quật bằng cao su độn sắt Quật chết người mà vẫn không hề tái mặt Vì giết người máu chẳng dính tay chân Xưa chúng âm u mở toà án giảo hình Bắt trí tuệ đến đây quỳ xuống gối Nay “Sám hối” vẫn tràn đầy ánh sáng Điện một nghìn oát xoay chiều vào cốt lõi thần kinh Chuồng cọp của lãnh chúa xưa đáng gọi hôi tanh Nay miệng những thắng ác ôn đã tanh ngòm gan với máu Xưa “Luật cọ về” là vinh hoa sáng tạo Nay thú tính, dâm ô thành lý thuyết tôn thờ Xưa một người chỉ đâm chết một người Nay một cái bấm nút, một cái đạp càn của bom Mỹ giết ta hàng chục hàng trăm ngọn xớt Xưa đinh đóng bằng tay, nay đinh đóng bằng bom rốc két Mặt thằng giặc lái giết người vẫn có dáng ngắm trăng sao Xưa khủng bố dân, chúng đem ta ra giữa chợ chặt đầu Nay hiện đại, vô tuyến truyền hình sẽ đưa vào bữa cơm chiều nhân loại Để loài người vừa ăn vừa xem máu vãi Dần rà quen cái chết tựa cơm ăn Quen lối giết người, quen mặt xâm lăng Quen kinh sợ, quen vục đầu trong vật chất!Không ở đâu trí tuệ bị gọi nhầm tên kỳ quặc Bằng những mưu đồ của Giôn-xơn, Ních-xơn Mượn những công trình của máy tính, vi phân Chúng phân tích máu xương ta thành tỷ lệ Uốn công lý quăn queo làm thước kẻ Rồi viết lên những định luật Việt Nam Làm tiền để cho sự tàn bạo thế gian Chúng công bố: Để phá năm tân thóc của Việt cộng phải phá năm mươi tấn thóc của dân chúng Ngược lại: phải giết năm trăm dân Mỹ lai để đừng sót một tên Việt cộng Để khuất phục một dân tộc trong mười năm “thời kỳ Việt Nam” phải dám đẩy lùi dân tộc ấy về đổ đá ngàn năm. Vì một cuộc hành quân phải huỷ diệt hàng vạn mẫu cây rừng Vì một đòn pháo kích ở Plây-cu phải trả đũa xuống sông Hồng Hà Nội Vì một thành phố Mỹ Tho cần cứu nguy phải hạ sát ngay thành phố ấy Vì sự tồn vong của học thuyết màu da, phải đầu cơ hàng vạn xác da vàng Vì một tên bù nhìn, nửa triệu lính Mỹ phải đem sang Vì lợi ích của bốn trăm ông vua, hai trăm triệu người Mỹ phải góp tiền góp máu Vì tinh thần một tên lính Mỹ phải nói có hai ngàn Việt cộng bị giết mỗi tuần trên mặt báo.(thiếu chứng nào thì moi cốt, giết vào dân!) Vì quyền giết người Việt Nam phải giết bốn sinh viên Mỹ ở Ken Vì Tổng thống, phải xích tay hàng vạn người biểu tình nổi loạn Vì và phải…cái tương quan độc đoán Các mệnh đề, cái lô-gích cuồng điên Các tỷ lệ ném ra bất chấp cán cân Chỉ cần sự bảo chứng của đô-la và súng máy Cùng cái đầutối tăm của Giôn-xơn, Ních–xơn đặt vào trên đấy! Không ở đâu con người trước con người Thành “chó dại”, “Trâu điên” và “đỉa đói” Điều kinh tởm, chúng vẫn mượn tiếng người để nói (vẫn phải “nói” với ta vì ta vẫn là người) Thú tính gầm lên trong chữ nghĩa, câu lời:“Tao đánh cho mày tuyệt đường sinh nở!”“Tao moi gan mày thử xem to hay nhỏ!”“Tao móc mắt mày để đừng trừng mắt với tao!”“Tao đập vỡ óc mày xem tư tưởng Việt cộng ra sao!”“Tao phá sự tiết trinh của mày để mày đừng mơ với mộng!”“Tao giết con mày để xem mày thương con hay Việt cộng!”“Tao vạt râu thằng già này vì nó dám bằng tuổi cha tao!” Chúng đánh để ta không tìm được chiều cao Của thân thể, của ước mơ, hạnh phúc Chúng đánh ta bật rễ ngoài mặt đất Hết cầm cày, cầm búa, dắt trẻ, yêu thương Chúng đánh ta tê liệt những phản ứng bình thường. Vui với con người, buồn khi nắng xuống Chúng đánh ta trụy hết những bào thai truyền thống Từng đẻ ra nhân nghĩa, anh hùng Nguyễn Trãi, Nguyễn Du… Chúng đánh để ta khắc nghiệt trước cái hôn Ju-li-ét – Rô-mê-ô Không bén mảng những cánh rừng của Ang-đéc-xen, những bãi biển Ta-go nhìn bầy con trẻ Chúng đánh cho cả dân tộc ta biến hình thành sứa Trôi bập bềnh theo cuồng lưu của chủ nghĩa thực dân Và trên nền đau của thế kỷ bị xâm lăng Chúng biểu diễn cuộc đời ta thành véc-xơ, đồ thị Bằng chính máu chúng ta nhằm chứng minh hiệu năng vũ khí! Tên Mỹ kia! mày bị căm ghét đời đời Mày không giết nổi ta, cũng như không giết nổi sự khinh miệt của loài người. Không giết nổi sự dày vò sẽ di truyền trong huyết hệ Của chính mày. Vào những năm 60, 70 thế kỷ Mà đến Việt Nam.Và đánh mất ở đây tất cả những giá trị cao quý của con người Đánh mất Lin-côn, Giép-phốc-xơn, Hê-minh-uê… trong những bãi B.52. Mất tất cả để trở thành số không khủng khiếp (cái mày muốn giáng cho ta thì chính mày lãnh hết!) Không tự do, không sức mạnh, không hài hòa Không quang vinh, không trí tuệ, không thơ ca Không là không dẫu nhân với triệu lần Ních-xơn toan tính Cứ ngày đêm đồng vọng giữa Oa-sinh-tơn Trong khi các người trả món nợ oán hờn Ngã gục chết trên mũi giày tội ác Ngã gục chết trong cô đơn đậm đặc Với vết giày răng chó gặm vào tim…

Áo trắng và mặt đường

Em đi cùng anh ra mặt đường Đại lộ hai hàng cửa mở Áo trắng hiện lên từ mỗi căn nhà Rất tươi, rất khoẻ Như những cánh chim câu thành phố Bay ra… Bay ra… Phố lớn Phố con Chuyên chở niềm vui về đại lộ Đại lộ và công trường Như nắng Như gió Như cây xanh Tuổi trẻ thành phố Bay lên bằng tiếng hát… Ơi gió từ phía nào thổi lại Chỉ nhớ áo em bay về phía anh Biết rằng em đang đi tới… Không có gì là chờ đợi Mọicái đều là phía trước Như hạnh phúc Cuốn hút mọi người Vì sáng mai này Say sưa Ta ra trận bằng màu áo trắng…Để lại đằng sau Tiếng chào qua căn gác Những hàng cây nghiêng dáng đợi chờ Ngọn đèn đầu ô Thức trắng đêm giờ đã ngủ Để lại sách và vở Những nẻo đường nho nhỏ Quen đi ngày cô đơn Ta đổ trăm chiều đại lộ Ta gọi tên nhau trên khoảng lớn Thành phố xuống đường…Mặt đường Dãn ra trong nắng Đón những bàn chân bước mạnh Và bâng khuâng tìm nhớ Những bước chân quen…Đâu rồi Những bước chân quen Mặt đường nhớ nhất Những bước đi trường nhảy trong mõi bước Những bước thầm thì, mải miết tình yêu Những bước băn khoăn gót chạm không đều Những bước chân nghiêng đầu ngón Bước mùa hè xao lên bóng nắng Bước mùa đông len lỏi lá vàng quay Một lối tựu trường, một ngã chia tay Một mẩu thuốc rơi. Tiếng hát thầm quãng vắng Mặt đường giữ trong nắng mưa thầm lặng Cả chiếc thước học trò gạt rào sắt sơn xanh Bao năm rồi con để tiếng lanh canh…Còn cả đấy những mùa tranh đấu trước Khẩu hiệu xuống đường vẫn trắng mặt đường xa Như nhắc nhở và như thách thức Bước chân, bước chân, chúng nó, chúng ta!Còn cả đấy cái âm vang đập cửa Giải phóng quân tràn bốn mặt thành Mùa xuân gọi những mùa xuân lịch sử Ôi bước chân, bước chân chúng ta!…Còn cả đấy cỗ xe tang bốn bánh Chở bạn bè về phía núi xa Mặt đường gọi: hãy giằng ngay sự sống Nhanh chân bước, bước chân chúng ta!..Ôi mặt đường Dẫu đêm đêm xích xe tăng rung chuyển Hoả châu treo trên mái nhà Bọn Mỹ say ném vỏ chai lạnh phố Mẹ cha lam lũ tháng ngày Chai chân gót rỗ Máu chúng ta mỗi mùa hè lại đổ Ta vẫn con thét lên:Độc lập! Hoà bình! Trong dùi cui và dưới bụi diêm sinh Những mặt đường Do chúng ta đắp nên Phải đưa ta đến tháng ngày tươi đẹp Đưa ta đi tìm chân lý Đưa anh đi tìm em Đưa ta đi đuổi Mỹ Lật đổ bầy Việt gian Đưa cuộc đời đi từ bình minh đến hoáng hôn Từ mái nhà trở về mái nhà Biết bao tin tưởng Biết bao tự hào Rằng chúng ta là người chiến thắng Mặt đường đưa ta về ngày hội lớn Độc lập, Hoà bình, Thống nhất Bắc Nam…Anh em ơi Xuống đường! Trần Hưng Đạo gối lên Phan Bội Châu Phan Bội Châu nối tay Huỳnh Thúc Kháng Qua cầu là Chi Lăng, Nguyễn Du Vào đại nội có Mai Thúc Loan, Đoàn Thị Điểm Như những câu thơ giàu liên tưởng Giàu tình yêu Mặt đường gọilà mặt đường Nhà thơ cầm tay anh hùngĐi từ quang vinh lịch sử Về dẫn đường cháu con Ngã tư Ngã năm Thành phố xoè bàn tay Cởi mở Từ cây số không đầu cầu Thành phố bung ra tất cả Sức mạnh phi thường Và cầu Trường Tiền Như một dấu nối Giữa đất đai – đất đai Giữa con người – con người Giữa hôm nay – lịch sử Giữa anh – em Đang đi vào trận đánh Mặt đường – Mặt đường Chúng ta đứng lên giữa sào huyệt quân thù Hiên ngang, kiêu hãnh Trẻ trung, trong sáng Vì hôm nay Với tất cả trái tim đầy Ta ra trận bằng màu áo trắng…

Xuống đường

Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta! Ôi khuôn mặt được đúc từ chân lý Từ Việt Nam, từ con đường đánh Mỹ Hôm nay rạng rỡ, tự hào! Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta!Những ánh mắt sau đêm dài nhìn thấy Kẻ thù kia và đây, đồng đội Tàn bạo kia, đâychính nghĩa là mìnhCái đích một đời, cái nghĩa hy sinh Lẽ sống lớn lao, tình yêu cháy bỏng Phút này đây chúng ta đều tiếp cận Phút này đây đồng nghĩa cuộc đời mìnhTa vụt lên lên trong nhịp bước tuần hành Ngực trải rộng chứa cả tầm biểu ngữ Trường thành cổ, ta làm trường thành trẻ Sông lặng im, ta đổ sóng mặt đườngTa không còn là ta của đau thương Ta là quê hương, ta là sức mạnh Áo ta trắng và hồn ta đầy ánh sáng Ta vững vàng thế trước mặt sau lưngThành phố hồi sinh trên khắp mặt đường Người xô cửa nhập với người, tiến bước Những người thợ một đời cần gang sắt Những mẹ nghèo buôn thúng ban lưngNhững nông dân bị cướp ruộng, mất làng Những trí thức đau một thời chữ nghĩa Em bé đánh giày, bậc tu hành cứu khổ Để xuống đường chung một mạch tâm tư…Cây ơi, cây cao lớn bất ngờ Vươn cành lá đón từng băng biểu ngữ Và đá nữa, cạy lên từ mặt nhựa Đi với người, đá sẽ nặng hờn cămĐả đảo Bân-cơ, bè lũ Thiệu Hương! Tên cướp nước và bầy bán nước! Đả đảo chiến tranh thực dân chém giết! Đập ta ngay trò quân sự hóa học đường!Ta quỳ xuống mặt đường Ta vỗ tay xuống quê hương Nào anh chị em, ta hát: “Không bao giờ nô lệ một ngày Không bao giờ nô lệ một giờ Không bao giờ nô lệ một giây…” Ôi ta hát chào phố phường đứng dậy Đòi màu xanh trả lại cho rừng Đòi nụ cười cho những lứa yêu thương Đòi cơm ăn trả về em nhỏ Đòi chủ quyền trả về xứ sở Đòi đời ta trả về quê hương…Đả đảo sưu cao, thuế nặng, tham nhũng gian thương! Tẩy chay văn hóa ngu dân, văn chương xác thịt! Đánh đổ cường quyền hành hung phát xít Trả bạn bè, phải trả ngay!Ta quỳ xuống đất đai Ta hát với đất dày Nào anh chị em ơi, ta hátTa là bồ câu trắng Ta là đoá hướng dương Ta là vừng mây ấm Ta là người biết chết cho quê hương…Lựu đạn cay không xoá được sắc màu Máu ta đỏ con đường ta trước mặt Dùi cui bay không làm ta cúi gục Mặt hận thù quen mở giữa tuhương đauNào thép gai, ta xé thép gai! Nào xe Mỹ. ta đốt bùng xe Mỹ! Hốơ quân sự học đường thì ta quăng vào lửa! Ảnh Thiệu, Ních-xơn ta vạch mặt, bôi vôi!Anh em cảnh binh hãy đứng về phía chúng tôi! Không đứng lẫn bon ác ôn thú dữ Chúng muốn lửa, chúng ta có lửa Bom xăng ta ném cháy mặt từng thằng!Bắt tên Mỹ giết quỳ trước nhân dân! Ai dạy cho mày đến đây làm ác Mày xem mạng người Việt Nam như cỏ rác Máu oan khiên còn dính chặt nàn chân!Ta chào những người Mỹ đi từ Lẽ phải, Công bằng Để đến với Lẽ phải, Công bằng đang thực hiện Các bạn lấy mặt đường làm trận tuyến Từ đau riêng ta chống kẻ thù chung!Mẹ của con ơi hẳn mẹ sẽ yêu hơn Thịt da mẹ vuông tròn là thế đó Chúng con xin đón mẹ vào đội ngũ Hiếu thảo gia đình, chung thuỷ nước nonKính chào thầy, thầy giáo chúng con Thầy đã đến với mặt đường phẫn nộ Những dấu hỏi từng đau phòng học nhỏ Nay đã đi bắt địch trả lờiCảm ơn anh em thợ trẻ yêu đời Anh đã đến với ma-ni-ven, dầu mỡ Với bàn tay cầm cờ không biết đổ Túm ngực kẻ thù kéo cánh cungTa xông lên chiếm hết mặt đường Ta chiếm bục công an. Cả đô thành mở hướng Người người đi…Đi lên như nước cuốn Trật tự này trật tự của Nhân dânÔi những bước Tự do chuyển động phố phường Đại lộ nghiêng đi làm thác đổ Đội ngũ tiến lên! Tiến lên đội ngũ! Mặt đường là mặt người, mặt đường là thanh niên…Chúng sợ rồi, dây thép cũng run lên! Thằng ty trwongr công an ôm máu đầu chạy trốn Những thằng Mỹ rúc đầu như chuột cống Hết một thời ra ngõ ngông nghêng!Trên mái nhà trực thăng rít cuồng điên Như bầy quạ đen gào mất tổ Phi tiễn, lựu đạn cay và tiếng nổ Lòng phố thành chiến hào sạm đenMáu đổ rồi! Máu học sinh sinh viên Máu đỏ rực trên nền áo trắng Máu càng thắm, Tự do càng chói sáng Máu Việt Nam, máu yêu thương tươi hồng!Máu thấm sâu xuống mỗi mặt đường Trần Hưng Đạo, Phan Bội Châu, Lê Lợi Trên trăm lối những anh hùng để lại Máu cháu con hòa với máu cha ôngHãy nâng máu ta lên làm ngọn cờ hồng Trên cao điểm gian truân màu giữ nước! Ôi tuổi trẻ có gì cao quý nhất Bằng hôm nay Tổ quốc quyết sinh Ta cảm tử và xông lên quyết chiến Những đường phố theo ta vào kháng chiến Dòng sông xưa gươm sáng mặt kinh thànhChào miền Nam ta, Đà Nẵng, Sài Gòn! Chào miền Bắc ta, Thăng Long, Hà Nội! Hôm nay những ai cùng chúng tôi đến trường một tuổi Hãy cùng đi mở rộng chửa Thành Đồng!Hãy cùng chúng tôi sống trọ nhiếu trung Sống cao đẹp và sống đầy dũng khí Mùa tựu trường mở rộng mùa chống Mỹ Trên những trang lớn cuộc đời, tình yêu gọi tên
Trên đây là những bài thơ đầu tiên trong trường ca Mặt đường khát vọng. Đây là một tập dài với nhiều nội dung. Tuy nhiên bởi ra đời trong hoàn cảnh chiến tranh chống Mỹ nên nó nhằm giúp thanh niên ý thức hơn về vai trò và trách nhiệm của mình đối với đất nước. Đừng quên đón đọc các phần tiếp theo của tập trường ca này bạn nhé!