Đối Thoại Mới (1973) : Tập Thơ Kiệt Tác Của Chế Lan Viên (P2)

Tóm tắt nội dung

Nghĩ về nghề, nghĩ về thơ, nghĩ…

Thơ, đong từng ngao nhưng tát bể Là cái cân nhỏ xíu lại cân đời.Thơ không phải chỉ đưa ru mà còn thức- tỉnh Không phải chỉ “ơ hời” mà còn đập bàn, quát tháo lo toan.Đóng bài thơ như cái cọc vào đời để chống nước trôi xuôi Làm cho mọi người nghe được cái vô hình này: thời gian họ sống.Anh phải làm cho thời đại đến sớm hơn là nó đến Anh là gió đưa hương, nhưng chính ra anh lại phải là hương.Lấy bát cơm ngày mùa trả lời cho cơn đói Cái ấy thơ hơn, hay những bài thơ rỉ rên vè trận đói thơ hơn ?Tôi muốn người ta yêu tôi như yêu người đào giếng hơn người làm ra rượu Rượu không thể giải khát được môi người nhưng giếng đời có thể làm sayHãy đo chiều cao những chuồng cọp, chiều sâu những vết thương, sức nặng những gông xiềng, bề rộng những vành đai trắng xoá Mà nhẹ tênh thay là lời hát của anh Anh là người định vực sự sống ba chiều Lên trang thơ hai mặt phẳngSao trên trời mỗi đêm anh cần thắp lại Sông Ngân hà chảy nhờ anh mà nó chảy Những ngôi sao trên trời đổi ngôi nhờ anh mà nó đổi ngôi Mỗi ngay, mỗi giờ, mỗi phút, mỗi giây Đều có cái gì của đời không giống trước Miễn la có anh lắng tai Nếu anh ghi lại thì dòng sông kia ở lại Và anh để đời trôi xuôi thì nước cũng trôi xuôi.Như ngọn hải đăng phải tự chớp, tự xoay mới biết mình đang chiếu sáng Anh phải tự nâng lên đặt xuống mới nghe ra tiếng động của hồn anh. Có những hoa không có ong thì cũng đã tan đi mất cả một mùa Đã có nghìn mùa hoa lãng phí Bởi xa đường ong qua Không chàng thi sĩ nào đi ngang đấy lấy tháng ngày lên làm mật Còn anh, anh đi qua, nhưng chỉ là con bướm nhởn nhơ màu sắc Cảnh chập chờn rồi cảnh lại lìa xa.Dù là con bướm thì cũng phải biết tiếc nắng trời hôm nay như tiếc màu hoa vậy. Tả ngày nay đi, cho mặt trời nó lặn, yên tâm.Có những câu thơ say nghe thơ mà quên mất nghe đời Máu đập ở cổ tay đâu có phải thuỷ triều đang đập!Những ngày ta mổ vết thương mà thiếu thuốc gây mê Ta có cần gì thơ làm ta mơ mộng hão Và khi ta cần thơ hồi sinh cho ta những máu Thì thơ ơi, người tả cảnh mà làm chi.Nguyễn Du có nói về cô Kiều e lệ nép vào hoa buổi ấy Thì cũng để cho ta yêu người con gái đẹp thời nay Và con bướm ta tả ngày nay dù cánh phấn trăm màu Thì cũng để cho người sau yêu con bướm của thời họ sống Câu thơ ư, là cách chuyển lửa qua muôn đời Ai hơi đâu chuyền đuốc tắt mà chơi ?Những nhà thơ không tiềm lực, những chiến trường không hậu phương Giặc ném bom, những F, những B không đòi cảm hứng Chúng lùa anh Trỗi, anh Đang ra bãi cỏ cọc tre không đòi cảm hứng Bà mẹ đẻ con, chùm rau quặn lại rỉ rên, không cần cảm hứng Còn anh, anh đòi cảm hứng mới nên thơ!Cái chung, cái giống nhau Giữa sự quận một chùm rau Và óc nhà thi sĩ Cái kết tinh của một vần thơ và muối bể Muối lắng ở ô-nề và thơ đọng ở bể sâu Cái “lô-gic” nghệ thuật tuân theo “lô-gic” cuộc đời là vẫn thế Phá vỡ lôgic ư ? Đời dung dị mà rất là phi lý Hạt giống đen bỗng nở cánh hoa màu.Có những lúc câu thơ phải bắn cầu vồng Mà người nhắm vẫn là nhắm thẳng. Không phải là tìm cách ném cần câu thế này, buông lưỡi câu thế nọ Mà là tìm nơi lắm cá Nơi cuộc sống rào rào mùa cá đang đi. Hãy đi trước cuộc đời như ngọn lửa Đừng đi sau đuốc, ăn tàn.Bài thơ không được là cái đuôi sự sống. Sự sống có rồi, thêm một cái đuôi. Nhưng cũng đừng là cái đầu như đầu sư tử kỳ lân rằm tháng tám Tất cả múa may nhờ ở tay người Mỗi câu thơ là một lần lặn vào trang giấy Lặn vào cuộc đời Rồi lại ngoi lênHãy giương cung bởi bất thần chim đến Say đắm, mộng mơ thì giữa trưa bắt được ánh trăng rằm Hãy chực săn bên cây bởi bất thần trái chín Đừng có khi thơ qua, thì anh ở xa lòng.Có những kẻ làm thơ như làm pháo Cứ hét lên vì sợ chẳng vào tai Cũng có khi chỉ là pháo xì, cả nhiệt tình là một cái xì hơi. Nghề làm thơ phải đâu nghề làm pháo. Đi ra, lấy cuộc đời dân làm cuộc đời mình Cơn nắng cơn mưa làm điều suy nghĩ Một tiếng chim gù cũng đến nơi rừng lạ để mà nghe Một giọt mưa phải lắng nó rơi trên tàu lá cọ chằng quê mình Trên từng lá chuối chửa từng quen Ra đi, chạm vào những cơn bão, ngọn gió bất ngờ thổi ở ngoài bốn bức tường quen thuộc. Nhìn cuộc đời phía dưới phía trên phía sau phía trước Dù trở lại bên lòng, xin hãy cứ ra đi.Những câu thơ như dã tràng xe cát bể Xe cát trên trang giấy vô công như bãi bể chẳng cấy trồng Đừng cậy thế thời đại oai hùng, nếu tâm hồn anh cứ bé. Dã tràng xe cát là xe bên cạnh bể, Trước sóng lớn nghìn đời nó vẫn vô công.Dù anh đi qua trái đất chả bao ngày. Các triết gia bảo anh là cây lau, anh là hạt bụi Dù anh chỉ là kẻ bình thường, mỗi ngày có bom phải nấp bom, có thịt xếp hàng cầm phiếu thịt Nhưng mỗi ngày anh có nhiệm vụ và có quyền cầm trái đất để cân Cầm nó trên tay và đánh giá Cầm nó bên này và lật ngược phía bên kia Xem ở đâu có bùn và ớ đâu có máu Đâu là chân lý và đâu không phải nó Trước khi viết từng câu từng chữ Sao anh bảo anh là cây lau, hạt bụi chẳng ra gì!Quang hợp làm sao nổi những ánh sáng thực ngoài trời Khi anh ở trong phòng cầm trang giấy giả Hoa cúc dại ngoài có hương mà hoa cúc khôn của anh trong phòng không có mùi hương.Nhà thi sĩ như con chim bói cá đầm hồ bát ngát, phải thấy cả tam thiên mẫu của đời, trước khi lao vào bắt một chiếc cá con Lao như trong tình yêu anh lao vào em vậy Chỉ một phút lao mà phải lượn trăm vòng Một phút lao ảo ảo hư hư mà phải lượn trăm vòng rất thựcHay là để lao vào bắt con cá thực, có khi phải lượn trăm vòng rất đỗi ảo hư Chộp con cá trong hồ, hay con cải trong mắt chim, chim không biết nữa. Chộp cái mồi là con cá ư, hay chộp lấy chính mình ? Ôi lao từ điểm cao, hay từ điểm sâu là nội tâm mình mà lao tới. Thôi, những điều ấy chưa cần tranh cãi vội Bởi con cá kia chim đã bắt được rồi, Thực là con cá, chính là con cá thực, Và chỉ một con cá thôi, chim phải lượn trăm vòng.Vầng trán năm 68 các nhà thơ Giống vầng trán đổ mồ hôi những người thợ trên cầu Và giọt mồ hôi các thi sĩ hè 1972 Chung với giọt mồ hôi những anh hùng lên mâm pháo.Nào máu có cấu trúc gì đâu, mà lòng ta chấn động Chẳng cấu trúc nào trên trang giấy của anh thay được máu người.

Nghìn rưởi ngày đêm

Nghìn rưởi ngày đêm chiến trận gian lao Trời xanh lại về ta trên nửa nước Tiếng bom dừng, Sắc biến hóa thêm cao Như trời của cha ông ngày dựng nướcNghìn rưởi đêm ngày cái chết đến tìm ta Chính từ phía trời xanh từ phía ấy Trời, xanh tuổi thơ, trời xanh cu gáy Trên toạ độ bom gầm sắc biến cứ ngân ngaChúng bay đi rồi quay ngoặt lại tìm ta Chúng tranh thủ giết ta vào những ngày trời xanh ngời chói nhấtTrời xanh biếc – bọn giết người tỏ mắt Trông thấy khói đốt thiêu làng từ chục dặm Anh xa.Cái chết cái chết xấu xa kia mày kiếm chác được gì? Triệu tấn lửa không cau vầng trán Việt Lòng ta cứ xanh, trời ta cứ biếc Cánh máu mày bay đến lại bay đi.Ta đã lấy lại từng khoảng không ta bằng khẩu súng Bằng bốn năm đôi mắt quắc trông trời Con mắt Việt muôn đời sau rực sáng Chính tự những ngày này trông nghìn xác máy bay rơi.Ôi những năm mỗi xóm lạ làng xa đều là quê yêu dấu Mấy thước chiến hào không quen, là chỗ ăn nằm Ba trong một tổ súng trường, sáu trên mâm pháo Ba mươi mốt triệu người trong một Việt Nam. Thu đây mà! sắc ngọc tuyệt vời xanh Đảo mắt nhìn, đâu cũng sáng lung linh Có phải thế ở đất này, có phải Ngọc thương đau rồi ngọc lại nguyên lành.Ôi chói chang tiếng sáo biếc ngang đầu Trời chiến thắng đứng nơi nào cũng thấy Dù cho tận giữa miền Nam lửa cháy Vẫn sắc trời này nghiêng xuống dải Cà Mau.

Nhánh Đào Yêu

Đêm sắp tan rồi. Sương trĩu cây Tình yêu, anh đỡ ở trên tay Kìa nhánh đào in ngoài bực cửa Sắp dậy cùng ta đón một ngày.

Ních xơn chơi hoa

Ném mười triệu tấn bom Rồi đi ngắm hoa đào Cái mùa xuân của quỷ Che được máu người sao!

Nội Dung Và Hình Thức

Những lá thơm hái lúc về già Hái những lá có hương tư tưởng Khi cây đã hóa trầm trong ruột Lá đủ rồi, phải đợi gì hoa ?

Rét đầu mùa nhớ người đi phía bể

Cái rét đầu mùa anh rét xa em Đêm dài lạnh, chăn chia làm hai nửa Một đắp cho em ở vùng sóng bể Một đắp cho mình ở phía không em

Rễ…Hoa

Rễ sâu ai biết là hoa Xoắn đau núm ruột làm ra nụ cười. Im trong lòng đất rối bời Chắt chiu từng giọt, từng lời lặng im. Uống từng giọt nước đời quên Ăn từng thớ đá dựng nên sắc hồng Nở rồi, trông dễ như không Một vùng sáng đọng, một vùng hương bay. Tụ, tan màu sắc một ngày Mặt trời hôm, mặt trời mai ngoảnh cười Bắt đầu từ rễ em ơi!

Sổ Tay Thơ

Chớ lấy cớ thơ mà viết những chữ thùng thình như áo rộng, rộng hơn đời. Chỗ này sâu ư ? – Không chỉ là nước đục ngầu Chỗ này cạn ư ? – Không, chính nhờ nước cạn nên ta nhìn thấy đáy. Cái sâu cạn trong thơ là thế đấy.Trái đất rộng thêm ra một phần vì bởi các trang thơ Vì diện tích tâm hồn các nhà thi sĩ Họ chỉ trồng một hàng dương đã mở lối cho ta về bểThơ dở không dịch được Thơ hay như người đẹp, ở đâu, đi đâu cũng lấy được chồng. Đừng làm những bài thơ “lớn”, suông mà không ai thèm đọc Vì không lo cho việc nhỏ của đời. Những tiếng gió quá dài nên nhân loại bỏ ngoài tai!Bài thơ là con của trận đánh, của các vụ mùa, của các giọt mồ hôi. Thơ đâu chỉ là con của trang giấy hồng hay trang giấy trắngNếu loài vượn biết sau này sẽ đẻ ra ta Thì triệu năm xưa hái quả rừng già Chúng đã luyện bàn tay vít những cành vượt mắt. Ta hãy rèn khối óc Để xúc tiến việc xuất hiện hàng loạt những nhân tài cho nghìn vạn năm sau.Đừng làm nhà thơ đi tìm kiếm sao Kim, Thứ vàng ấy, loài người chưa biết đến Đi tìm quỹ đạo các trời xa, hay lắm! Nhưng cần giải phóng ta ra khỏi quỹ đạo những xích sắt xe tăng và những trận càn.Chớ thêm nhiều lời ở nơi người ta chỉ cần ít chữ Người ta hỏi đường, sao anh “tả cảnh tả cảnh” làm chi ?Đời một thi sĩ là thơ, như đời một nông dân là lúa, Nhan sắc của một viên ngọc ư ? Có khi là nhiệm vụ nó đấy rồi. Giữa đời và anh chớ lấy tác phẩm cổ kim ra che mắt Những cái bể văn chương án ngữ phía bên này không cho thấy phía bên kia.Thơ chỉ cho người thấy rằng đôi cánh của mình Chính là đôi cánh tay nghìn năm chậm chạp. Rằng đôi tay người thực ra là đôi cánh để bay.Dù cho là Phật Thì trước khi ngồi lên toà sen hư ảo Câu thơ cũng phải xuất gia đi ra bốn cửa ô có thực của đời.Vay ngoài đời và trả trên trang giấy Cái vốn đời cho và cái lãi phải làm ra Mà lãi ư ? Đâu chỉ là phù phép văn chương nước bọt ngôn từXưa tôi hát và bây giờ tôi tập nói Chỉ nói thôi mới nói hết được đời. Bao giờ thuộc hết tiếng của đời, ta xin hát lại. Khúc hát hay, đâu có lắm lời.Người gieo là anh và người gặt cũng là anh, Chỉ gieo những cơn gió và gặt về mùa đào sao được ? Anh muốn gặt trang phì nhiêu sao anh lại cầm thóc lép để mà gieo ? Cuộc đời cần đẻ ra nhiều hình thức Dù là ngọc thì cũng nhiều viên ngọc Chứ phải đâu cứ xanh xanh vĩnh viễn một màu trờiKhi tất cả mọi người đọc anh đã bỏ ra đi Còn một độc giả yêu anh và ở lại, Anh có gì cho người kiên nhẫn ấy ? Có còn chăng một vì sao dành lại giữa đêm khuya Người ấy tìm ra ngôi sao mà anh hằng ngắm đấy Chính ngôi sao kia sẽ gọi trăm người đọc lại quay về Nếu cho người đọc kiên nhẫn ấy, ngôi sao kia anh cũng không có nốt Thì anh chớ than phiền khi trăm người đọc khép sách bỏ anh đi.Vị trí mỗi ngày, định tự bình minh Đừng để sự việc mỗi ngày, con bóng mỗi ngày lôi anh đi vụn vặt Chớ cắt anh ra thành hàng xén vụn vằn.Đừng, đừng bóp cây đa thành củ thuỷ tiên, Cô đúc bản trường ca thành bài tứ tuyệtNgày thường anh tập cử tạ nghìn cân Để lúc thí võ nghìn cân, anh xách Thái Sơn nhẹ tựa chiếc lông hồng Bài thơ sáng viết ở Việt Nam, chiều đọc ở Mạc-tư-khoa, Sáng hôm sau đốt cháy lên những cuộc biểu tình ở Pari, Nửu Ước…Nó viết ở kinh tuyến này và rung động trào sôi ở kinh tuyến khác. Trong dân tộc và ngoài dân tộc Anh phải bơi trong nước ngọt sông mình lại phải ra thử thách mình giữa bể mặn trùng khơi.Đừng làm những câu thơ khuôn mình theo văn phạm Như những cây quả thẳng chim không về.Anh chỉ là một giọt nước thôi như các giọt Chỉ vì ở trong bể thôi, nên anh đã mặn như đời.Bài thơ anh, anh làm một nửa mà thôi, Còn một nửa cho mùa thu làm lấy. Cái xào xạc hồn anh chính là xào xạc lá. Nó không là anh, nhưng nó là mùa.Những khối lửa cháy đỏ rực trên vòm trời kia Từ đó triệu năm sau sẽ hiện lên cây xanh và suối ngọt. Cái chuyển vần từ ý đến thành thơ Chớ ngại thơ phải đi qua con đường cằn khô sa mạc, Những suối thơ không chảy sẵn bên nhà. Bốn nghìn năm chưa phải là ta đã cày sâu vào trang giấy lắm đâu Gié lúa nhiều thế kỉ cầm lên còn lép hạt Đảng bảo ta thay giống lúa xưa và thay cả những luống cày.Em nhắn về: sao anh chẳng làm thơ ? Anh đang bận, Bận gì ? Bận làm thi sĩ. Bận dời lòng anh đến những trời sao, ra cạnh bể, Nơi những ngã tư đời, nơi những ngã ba.Em không yêu những bài thơ anh trọng đại thích cân đời như cân đá. Không bao giờ nói được sức nặng mùi hương trên lá. Nhưng ai cần anh viết một vần trăng, viết mấy vần trăng, Mà không bao giờ dẹp trang thơ sang bên để đón một đêm rằm Nếu như vậy, thà anh cứ làm thơ cho em về đá Tối thiểu người ta có thể dùng thơ anh để mà cử tạ, Chứ người ta biết làm gì với những suông trăng với những suông rằm ?Lấy tinh binh thắng đa binh Lấy hạt muối có khối có hình, thắng mặt bể to, không kết tụ kết tinh. Phi mình đi trong sóng Nhưng cũng đừng tham hạt muối con mà vứt bể Vứt cả cái sóng gió xôn xao rất đỗi bể trời Câu thơ nằm ở giữa bể sóng không yên và hạt muối chói ngời Giữa hai mặt độc lập và thống nhất kia, chếnh choáng câu thơ nằm ở giữa. Con gà không đối thủ Để giương oai diễu võ Tự đá mình trong gương Thảm thương nhà thơ ấy Bản ngã vờn bản ngã Lấy mình làm văn chương Tự đá mình trên giấy!Dù anh không làm xiếc Cũng phải căng thẳng dây tâm hồn anh lên mà đi qua trên vực ngôn từ Căng cái dây hình ảnh ngữ ngôn ngang qua vực tâm hồn sâu thẳm. Cho mỗi bước, mỗi bước của anh đều thận trọng Không bao giờ anh ở độ chùng dây.Chớ đau những cái đau vụn vằn, không đủ kích tấc cho người anh hùng đau khổ. Cái đau tẩm mẩn như hạt kê con, mà những con chim đại ngàn chẳng muốn ăn cho.Nghe cha ông và nghe con cái nữa Truyền thống là giống Lý – Trần và giống nhiều những thế hệ mai sau. Giống những năm tháng sẽ khai hoang, những chân trời sẽ vỡ. Chớ chỉ tìm dân tộc phía đằng sau.Ta nối liền ta trong bể dọc thời gian, câu thơ thế kỉ hai mươi liền hơi với hồn cha ông trong truyện Kiều, Chinh phụ… Nhưng dân tộc cũng là ta cùng nhịp đập với tim ta trong bể ngang không gian trước đã Cách làm thơ năm 72 giống với cách trồng rau năm 72, đánh Mỹ năm 72 Dân tộc chung một phong cách năm 72 khi yêu và khi tìm từ ngữ Anh không thể yêu bộ răng đen “dân tộc” của mình, vì nó rất… ngoại lai.

Sơn Mỹ

Một tiếng trẻ gọi bà Máu một làng đáp lại Một sắc máu im lìm Mà chuyển rung thế giới.

Súng Bên Bàn

Chiếc bàn ngồi học năm xưa Con về ngồi đấy, trước giờ xuất quân Vở xưa soạn lại tần ngần Sách xưa tay sẽ lật dần từng chương Cây A.K dựng bên tường Lặng im như nhắc: chiến trường chờ conMột đêm bàn ghế có hồn Cái trao đèn toả bóng tròn lung linh Tuổi thơ như cũng có hình Con đi xa, muốn bên mình cùng theoĐến nay con vượt bao đèo Đạn bom bao trận hiểm nghèo đã qua Làng gần cho chí xóm xa Mến yêu trăm vạn mái nhà lạ quen Không bao giờ có thể quên Cái bàn học, chiếc bóng đèn hôm nao Giục con đi đến chiến hào Thiêng liêng nghe tiếng gọi đầu từ đây

Tặng một chiến sĩ Pathét Lào

Ngôi sao em thương nhớ Mọc về phía nước Lào Anh đi về phía ấy Nơi chiến trường lắm sao.

Tặng Thơ

Mực mới còn nguyên. Anh gửi em Từng câu thơ lạ quấn hương quen Mùi hoa huệ gắt trưa hôm ấy Nay thoảng từng câu dưới ánh đèn.

Thăm Sư Cụ Ngày Mùa

Sân chùa thơm mùi rơm Lúa chín phơi khắp ngõ Phòng trai sao rộng rinh? – Sư cụ đi gặt tổ Cho đàn con thương binh Bông trang đỏ giữa mùa Tiếp khách thay sư cụ.

Thời Gian Không Đợi

Lòng rất là vô lý Mừng hoa sữa vào thu Lại tiếc hè quá vội Chưa kịp hái sen hồ.